Позняй восенню сорак трэцяга года на адным з самых спакойных перагонаў Беларускай чыгункі ўзарваўся нямецкі вайсковы эшалон.  

Праз дзень, халодным, золкім досвіткам, бліжэйшую да месца катастрофы вёску акружылі карнікі. Жандары ў касках і стракатых плашч-палатках і мясцовыя здраднікі-паліцаі ў чорных, прамоклых шынялях прыехалі з райцэнтра на пяці машынах. Вёска была вялікая, але «накрыць» яе ўдалося хутка і спраўна. Як высветлілася значна пазней, уцалела толькі двое: хлапчук, які выпаўз баразной у загуменныя кусты, і дзед, што якраз заначаваў у сваяка на дальнім хутары.  

Усе іншыя жыхары сагнаны былі ў той канец вёскі, дзе стаяла старая вялізная адрына, – усё, што ўцалела ад калгаснай фермы.  

Зондэрфюрэр, начальнік экспедыцыі, разважыў, што прымусіць «бандытаў» капаць сабе яму – доўгая гісторыя. Значна прасцей спаліць іх у гэтай адрыне. Пакуль яго падначаленыя заганялі вёску ў трое шырокіх варот драўлянай будыніны, ён стаяў трохі збоку, на ўзгорачку, і непрыемна моршчыўся ад дзікага крыку і плачу...  

Побач з ім амаль непрыкметна ўздрыгвала ад пранізлівай слаты маладая збялелая перакладчыца.  

– Мы хутка скончым гэтае швайнэрай¹, і тады, фройляйн Вэра, паедзем дахаты. Будзе зноў цёпла... О так!..  

Істота ў скураным паліто і белай вязанай хустцы выклікала на твар крывое падабенства службова-інтымнай усмешкі.  

Так бы ўсё і было, як бывала, аднак, зірнуўшы ў натоўп сваіх ахвяр, што набліжаліся да крайняй ад яго чорнай пячоры варот, зондэрфюрэр заўважыў знаёмага.  

– Адкуль я ведаю яго?.. О! Мэншэнскінд², дык гэта ж той пячнік! Скажыце, фройляйн Вэра, каб яго падагналі сюды.  

Печніка падагналі.  

– Біст ду дох аўх гір, майн лібэр кэрль?³ – засмяяўся начальнік.  

Пячнік нічога не зразумеў. Ды, відаць, і не чуў. Бледны, без шапкі на лысіне, аброслы сівеючай шчэццю, ён упёрся ў немца скамянелымі вачыма і маўчаў. Толькі бяскроўныя губы перасмыкаліся, як ад нязбытнага жадання гаварыць.  

Улетку ён рабіў зондэрфюрэру печы. Знайшлі яго і прывялі, вядомага на ўсю ваколіцу. Пяць раніц дзяжурны жандар абшукваў яго і кожны раз аднолькава весела знаходзіў у кішэнях майстра тое самае крэсіва, самасад і кавалак чорнага хлеба. А печы атрымаліся выдатныя. Кухар хваліць пліту, а сам зондэрфюрэр – грубку з белай кафлі. Вось і цяпер ён ледзь не заахкаў на ўспамін аб яе гладкай цеплыні.  

– Скажыце яму, фройляйн Вэра, што ён не будзе спалены. Спытайцеся, ён хоча жыць?  

– Спадар зондэрфюрэр кажа, што вы, дзядзька, будзеце жыць. І ён пытаецца, ці вы гэтага хочаце?  

Пячнік толькі паварушыў бяскроўнымі губамі.  

– І скажыце яму... Спытайцеся, хто ў яго там ёсць.  

– Спадар зондэрфюрэр пытаецца, хто ў вас там ёсць? Там – у адрыне?  

З вуснаў у чалавека сарваліся словы:  

– Там... мая... баба...  

– Ён кажа, што там яго жонка.  

– Скажыце яму, што жонка яго таксама не згарыць. Ён можа ўзяць яе.  

– Спадар зондэрфюрэр кажа, што фраў... што жонку сваю вы можаце забраць.  

Бяскроўныя губы ў сівеючай шчэці заварушыліся зноў:  

– У мяне там і дачка... з малымі дзет... камі...  

– Ён кажа, што там у яго ёсць дачка са сваімі дзецьмі.  

– О! Мэншэнскінд! Можа, у яго яшчэ хто-небудзь ёсць?  

– Спадар зондэрфюрэр пачынае выказваць нездавальненне. Ён пытаецца, хто ў вас там ёсць яшчэ?  

– Скажы яму, што ў мяне там суседзі... А ты скажы, што яны сваякі...  

– Ён кажа, што ў яго там многа сваякоў. А таксама суседзі.  

– Суседзі?! Эс іст абэр этвас цу ляхен!..⁴ Можа, ён хоча, каб я аддаў яму ўсю гэтую банду? Спытайцеся ў яго апошні раз: чаго ён хоча, вар'ят?  

– Спадар зондэрфюрэр пачынае злаваць. Вы, дзядзька, не дурыцеся, калі хочаце жыць. Зараз адрыну падпаляць. Ён кажа, што вы, мусіць, хацелі б забраць адтуль усю банду.  

Пад чорнай навіссю броваў ажылі нарэшце вочы. Губы зусім перасталі дрыжаць. Нібыта не сваю, незвычайным жэстам, пячнік узняў галаву:  

– А ён што думаў? І ўсіх! Усіх добрых людзей!.. Можа, ён ім раўня – гэты твой гаспадар? Або ты, можа?.. Цьфу!..  

Чалавек плюнуў пад ногі, тады павярнуўся і ўжо не тым няпэўным крокам, як сюды, пайшоў да варот адрыны.  

Быў нейкі момант разгубленасці, а потым зондэрфюрэр сарваў з правай рукі мокрую скураную пальчатку, адшпіліў кабуру, выхапіў пісталет і прыцэліўся...  

У жудасным ляманце стрэл амаль не пачуўся.  

Але пячнік упаў.  

Ён яшчэ ўздрыгваў, калі яго паднялі і кінулі цераз парог, пад ногі збою аднавяскоўцаў.  

Тады вароты назаўсёды зачыніліся.  

І ён згарэў – адзін, хто мог бы ў той дзень не згарэць.  

І ён жыве.  

––––––––––––

1 Свінства.  

2 Даслоўна – «дзіця чалавечае», адпавядае беларускаму «хлопча».  

3 І ты таксама тут, мой дарагі?  

4 Гэта ўжо проста смешна!..