Залішняя летуценнасьць можа згуляць з чалавекам злы жарт. Але калі адных уяўленьне даводзіць да праблем медыцынскага характару, то Ірыну Котаву яно, насупраць, давяло да пэрсанальнай выставы ў Нацыянальным Мастацкім Музэі Беларусі.
Пра свой “Уяўны Парыж” і рэальны кошт мастацтва мастачка распавяла “Народнай Волі”.
– Я малюю з трох гадоў, – прызналася Ірына. – Нядаўна мы сьвяткавалі мой дзень нараджэньня ў коле родных. Мая цётка зь сям'і вядомых беларускіх мастакоў Гаўрыных успомніла, што я расла вельмі клапатлівым дзіцём, а супакоілася, калі мне ўпершыню далі ў рукі аловак.
Насамрэч з самага раньняга дзяцінства мне было зразумела, кім я жадаю стаць. У далейшым, вядома ж, не абыйшлося без сумневаў і перыпетый, але ў нейкі момант я выразна ўсьвядоміла, што калі мастацтва выдатна абыйдзецца і безь мяне, то я без мастацтва – ніяк.
– Вы вучыліся ў Менскай мастацкай школе-ліцэі, потым паступілі ў Беларускую Дзяржаўную Акадэмію мастацтваў на адзьдзяленьне графікі, а пазьней апынуліся ў Францыі, якая згуляла велізарную ролю ў вашым лёсе.
– Я ня думала зьяжджаць на вучобу за мяжу. Упершыню пабывала ў Францыі ў 1998 годзе, на другім курсе Акадэміі Мастацтваў, працуючы над тэмай “Беларускія мастакі ў Францыі XIX стагодзьдзя і да нашых дзён”. Тады я зьбіралася паступаць у асьпірантуру на кафедру гісторыі мастацтваў. Але, калі пасьля заканчэньня акадэміі зноў патрапіла ў Парыж, мае пляны істотна зьмяніліся. Так як я – вернік, я нават у іншых краінах імкнуся хадзіць у царкву. Так было і ў Францыі, дзе я наведвала Трохсьвяціцельскі прыход у Парыжы. Менавіта там у 2002 годзе я пазнаёмілася з архібіскупам Карсунскім Інакенціем, часткай Рускай Праваслаўнай Царквы Маскоўскага Патрыярхата ў пяці краінах Заходняй Эўропы. Але гэта было ня проста знаёмства – тэма маёй дыплёмнай працы была прысьвечана хроснаму шляху Хрыста як знаку і вышэйшаму ўвасабленьню зямнога чалавечага шляху. Уладар Інакенцій убачыў мае працы і прапанаваў разьвіць гэту тэму на іншым узроўні. Зь яго блаславеньня я паступіла ў Сьвята-Сергіевскі праваслаўны багаслоўскі інстытут у Парыжы. Гісторыя гэтай навучальнай установы вельмі цікавая – яго заснавалі рускія філёзафы і багасловы, якія былі вымушаны пакінуць радзіму пасьля рэвалюцыі і ўгрунтавацца за мяжой.
Скажу сумленна, я не зьбіралася затрымоўвацца ў інстытуце надоўга, усёткі рыхтавалася паступаць у асьпірантуру ў роднай Акадэміі Мастацтваў, але падумала: чаму б не паспрабаваць? Ніколі ў жыцьці не магла прадставіць, што мне прыйдзецца вывучаць старажытнагрэцкую і старажытнагабрэйскую мовы і да таго ж у перакладзе на французскую! Але ў маім жыцьці нічога не бывае проста так, і калі ўжо за штосьці бяруся, то мне трэба дайсьці да самае сутнасьці. Так я засталася ў Парыжы на чатыры гады, скончыла поўны курс навучаньня і атрымала ступень ліцэнзіята багаслоўя.
Адначасова я пазнаёмілася са шматлікімі вельмі важнымі для мяне людзьмі. Напрыклад, дзякуючы знаёмству зь вядомым амэрыканскім навукоўцам і багасловам протаіерэем Джонам Брэкам я стала працаваць над тэмай маёй будучай магістарскай дысертацыі, прысьвечанай візантыйскай традыцыі іканаграфіі Ўваскрэсеньня. Абаранілася ў 2009 году ў навукова-дасьледчым Інстытуце Сарбоны.
– На Бацькаўшчыну вы прыехалі, каб прадставіць сваю выставу ў Нацыянальным Мастацкім Музэі. Але ў нашай краіне шмат таленавітых мастакоў, якія за ўсё сваё жыцьцё ня могуць дамагчыся таго, чаго дасягнулі вы ўжо ў 30 гадоў. Ваш посьпех – элемэнт посьпеху ці плён доўгіх высілкаў?
– Адказ празаічны – праца, праца і яшчэ раз праца. Мастак павінен працаваць над сабою кожны дзень. Калі мастак не разьвіваецца – гэта канец. Для мастака не павінна існаваць ні дасягненьняў, ні заслуг. Для мяне заўсёды прыкладам быў Барыс Платаў. Ён страшна перажывае, калі з-за выстаў і пералётаў не атрымоўваецца папрацаваць. Дзе б ён ні знаходзіўся, ён заўсёды сьпяшаецца ў цішыню сваёй майстэрні, каб пачаць таямнічы дыялог, стоячы перад мальбэртам.
Некаторых бянтэжыць мая маладосьць і той факт, што я ўжо цяпер побач з услаўленымі мэтрамі прадстаўляю працы на пэрсанальнай выставе ў Нацыянальным Мастацкім Музэі. Гэта сапраўды вялікі гонар, але і вялікая адказнасьць; ня проста момант посьпеху і радасьці, а глыбокае ўсьведамленьне таго, што гэта – толькі пачатак вялікай працы. Для наступнай выставы прыйдзецца працаваць у два разы больш. Для мяне посьпех – гэта толькі вынік заканамернай працы. А зьбег акалічнасьцяў, знаёмствы з важнымі для мяне людзьмі – гэта ня што іншае, як здабыча Божая.
– Вы ўжо больш за 8 гадоў жывяце ў Францыі. Па-ранейшаму лічыце сябе беларускай мастачкай?
– Францыя стала маёй другой радзімай, але я ўсё адно адчуваю сябе носьбітам беларускай мастацкай традыцыі.
– Але ўсё ж такі ў сэрыі працаў “Уяўны Парыж” пануе французская сталіца...
– Першы раз, калі апынулася ў Парыжы, яшчэ практычна ня ведаючы ні яго выбітнасьцяў, ні яго жыхароў, я адчула сябе дома. Тады нават уявіць сабе не магла, што ў маім жыцьці з гэтым горадам будзе столькі зьвязана. Толькі пасьля заканчэньня Акадэміі Мастацтваў у Менску зразумела, што Парыж стане горадам майго жыцьця. Парадаксальна, але сёньня Парыж я ведаю лепш, чым родны Менск. Я нарадзілася, расла і вучылася ў цэнтры нашай сталіцы, і мне ня трэба было нікуды езьдзіць, нават бацькі побач працавалі. А Парыж мне прыйшлося спазнаваць самой, і не магу сказаць, што гэта заўсёды было радасна і бестурботна. Парыж-сьвята існуе толькі для тых, хто глядзіць на яго з вокнаў турыстычнага аўтобуса. Для яго жыхароў гэты багаты сваёй культурнай спадчынай горад можа здавацца зусім іншым: будзённым, сумным, лірычным. Праз гэта ўсё трэба прайсьці. З горадам, як з чалавекам, – пакуль ня ўбачыш яго з розных бакоў, ніколі не пазнаеш.
Апошнія восем гадоў я практычна ўвесь час жыву ў Парыжы, так што хутчэй успамінаю Менск, а не сталіцу Францыі. Аднак цяпер, падчас выставы ў Менску, мне трохі бракуе парыжскіх дахаў.
– Вам насамрэч незвычайна пашанцавала, вы змаглі намаляваць выгляды Парыжа, гледзячы на горад з вышыні птушынага палёту. Як у вас атрымалася патрапіць на зачыненыя дахі цэнтральных парыжскіх будынкаў?
– Яшчэ падчас маёй вучобы ў багаслоўскім інстытуце я пачала супрацоўнічаць з пасольствам Рэспублікі Беларусь у Францыі. У 2005 году ў Парыж прыехаў прафэсар Адам Мальдзіс, у той час ён узначальваў навукова-асьветніцкі цэнтар імя Францыска Скарыны, дзе працавала мая мама. Нам трэба было сустрэцца – ён прывёз мне пакет зь Менска ад маіх бацькоў. Зручней усё гэта было зрабіць у пасольстве, дзе Адам Іосіфавіч спыніўся. Там я пазнаёмілася з амбасадаром Віктарам Шыхам, які прапанаваў супрацоўніцтва і ў далейшым дапамог арганізаваць мае першыя выставы ў Беларускім пасольстве ў Францыі. Цяперашні амбасадар Аляксандр Паўлоўскі таксама падтрымаў мой праэкт, прысьвечаны Парыжу і накіраваны на збліжэньне нашых краін. Менавіта частка беларускай дыпляматычнай місіі ў Францыі стала галоўным ініцыятарам і адным з самых важных арганізатараў маёй выставы “Шпацыры па Парыжы” ў Нацыянальным Мастацкім Музэі.
У канцы мінулага года я пазнаёмілася зь яшчэ адным чалавекам, які згуляў значную ролю ў лёсе маёй выставы. У Беларусь прыехаў новы французскі амбасадар Мішэль Рэнэры, які вельмі зацікавіўся маім праэктам. Спадар Рэнэры – творчы чалавек, ён піша кнігі, п'есы. Убачыўшы мае працы, ён зрабіў незвычайную прапанову – паказаць Парыж з самых нечаканых ракурсаў.
Дзякуючы яго дапамозе я атрымала афіцыйны дазвол Міністэрства замежных спраў Францыі, Канстытуцыйнага савета і Музэя арміі маляваць Парыж з вышыні птушынага палёту, знаходзячыся на дахах гэтых будынкаў.
– Няўжо вы караскаліся на небясьпечную вышыню з планшэтам і скрынкай пастэлі?
– Насамрэч я баюся вышыні, але, працуючы над праэктам, зусім не адчувала страху. Напэўна, любоў да мастацтва перамагае ўсе перашкоды. Пастэль – спэцыфічны матэрыял, ён дазваляе вельмі хутка працаваць. Тым больш што мая задача на плэнэры – улавіць імгненне, якое высьлізгае. Было, што я пачынала маляваць, і ўжо праз паўгадзіну даводзілася зьмяняць, напрыклад, стан неба і, адпаведна, усёй кампазыцыі. Гэта можна рабіць бясконца, але я імкнуся ўлавіць нейкі ўнікальны момант, які мяне асабліва ўразіў і закрануў агульным пэйзажы.
Падчас працы над праэктам мяне вельмі падтрымлівалі прадстаўнікі афіцыйных устаноў. Яны зрабілі ўсё магчымае для таго, каб мне было максімальна камфортна працаваць. На даху Канстытуцыйнага савета мне было адведзена нават адмысловае мейсца з крэсламі, на адным зь якіх я сядзела, а іншае – выкарыстоўвала як мальбэрт. Магу сказаць, што гэта было даволі небясьпечнае прадпрыемства. Напрыклад, я не магла працаваць на даху нават падчас вельмі дробнага дожджыка. Нягледзячы на парапеты, можна было пасьлізнуцца і зваліцца. Калі паднімалася на купал царквы Дома Інвалідаў, мяне ўвесь час суправаджаў сек'юрыці.
– Вы заўсёды цяпло кажаце пра сваіх блізкіх, відавочна, што сямейныя каштоўнасьці вам не чужыя. Дзе б вы жадалі ўгрунтавацца, знайсьці сваю ціхую гавань – у Францыі ці ў Беларусі?
– У мяне сапраўды выдатная сям'я і бацькі, якія мяне заўсёды падтрымлівалі і падтрымліваюць. З самага дзяцінства я атрымала магчымасьць шматбакова разьвівацца, і адначасова бацькі вучылі мяне адказнасьці. Бацькі толькі накіроўвалі мяне, а галоўны выбар заўсёды заставаўся за мною.
Што да краіны пражываньня, то можна знаходзіцца дзе заўгодна. Я не разумею пытаньня – дзе лепш: там ці тут? Гэтак жа, як для мяне, у сутнасьці, няма розьніцы, на якой мове размаўляць. Гэта не какецтва, гэта тое, што я адчуваю. Я ня стаўлю сабе ніякіх невырашальных задач. Калі ехала ў Парыж, то ў мяне не было ніякай глябальнае мэты вучыцца, выйсьці замуж і гэтак далей... Ведаю, што шмат хто жадае застацца ў краінах Заходняй Эўропы. У мяне няма такой мэты, я цудоўна адчуваю сябе на Бацькаўшчыне. Якія б ні былі палітычныя ці эканамічныя цяжкасьці – гэта мой дом. Пры гэтым я сябе вельмі добра адчуваю і ў Францыі, краіне, якая мяне прыняла і дала ўсе магчымасьці для майго прафэсійнага і творчага ўдасканаленьня. У мяне шмат выдатных сяброў у Парыжы. Хоць гэта людзі іншага культурнага асяродзьдзя і іншага мэнталітэту.
– Напэўна шматлікае з гэтай іншай культуры ўжо стала для вас родным. Хоць бы вонкавая выява. На адкрыцьці сваёй выставы ў гэтым музэі вашу прычоску ўпрыгожвала выдатнае чорнае пяро, якое шмат каму запомнілася...
– З гэтым пяром ужо зьвязана цэлая гісторыя. Ня так даўно мяне запрасілі на паказ Беларускага Цэнтра Моды. Я імкнулася не прыцягваць залішняй увагі. Было б дзіўна і зусім недарэчна спаборнічаць з удзельніцамі шоў на подыюме. Але мяне адразу ж спыталі, дзе маё пяро...
Для мяне важна адпаведнасьць вонкавага і ўнутранага. Але ня ўсё так адназначна. Аднойчы спытала Барыса Заборава пра тое, якая я. Ён адказаў: “Ты – розная”. Часам мяне не пазнаюць мае знаёмыя. Гэта не з-за двудушнасьці ці адсутнасьці стылю. Проста ў кожным мастаку ёсьць акцёрскі пачатак. Цяпер я ўяўляю Парыж у Менску і павінна адпавядаць гэтай выяве. А ў Францыі ўва мне больш беларускага, “сінявокага”.
– Шматлікія вашыя працы разыйдуцца па прыватных калекцыях. Не шкада раставацца са сваімі тварэньнямі?
– Не магу жаліцца на камэрцыйныя недахопы майго занятка. Але я ня стаўлю сабе задачы прадаць карціну. І калі растаюся з працай, для мяне важна, каб яна патрапіла ў добрыя рукі. Цяпер некалькі беларускіх банкаў і сем'і маіх блізкіх сяброў набылі ў свае калекцыі мае карціны, што дапамагло мне арганізаваць гэтую выставу і выдаць альбом.
Самой у фінансавым стаўленьні цяжка ацэньваць свае працы. Ды і хто можа назваць сапраўдны кошт карціны? Працы Ван Гога наогул не прадаваліся пры яго жыцьці. Ня буду сьціпла паводзіць і казаць, што я зусім ня думаю пра кошт сваёй працы, але я аддам перавагу пры магчымасьці падарыць карціну, а не прадаць...
Марыя Малевіч
http://www.nv-online.info/by/142/printed/25999/Ирина%20КОТОВА:%20«Если%20искусство%20прекрасно%20обойдется%20и%20без%20меня,%20то%20я%20без%20искусства%20–%20никак».htm
