Зняўшы самы скандальны і самы эўрапейскі, па меркаваньні крытыкаў, беларускі фільм апошняга часу "Акупацыя. Містэрыі", рэжысёр Андрэй Кудзіненка ад безвыходнасьці з'ехаў працаваць за мяжу. А празь пяць гадоў вярнуўся на Бацькаўшчыну, каб зрабіць першы "бульба-хорар". Прычым увасобіць новую задуму, ён зьбіраецца не дзе-небудзь, а на "Беларусьфільме".
У паслужным сьпісе рэжысёра на дадзены момант чатыры паўнамэтражных фільма, але вядомы ён шырокай публіцы галоўнай чынам апошняй карцінай "Розыгрыш", якая выйшла на экраны летась з дапамогай Паўла Лунгіна, які выступіў прадусарам. Увосень Андрэй Кудзіненка пачне зьнімаць фільм "Масакра", які, як ён спадзяецца, атрымае яшчэ большую папулярнасьць у гледачоў.
- Андрэй, як бы вы самі вызначылі жанр вашага новага фільма?
- Гэта будзе цалкам новы жанр, які я назваў "бульба-хорар". Пад гэтым жартоўным назовам маю на ўвазе сумесь зь містычнага трылера, драмы і іранічнага падыходу да жанру хорару.
Гэты жанр традыцыйны для беларускай літаратуры, але нетрадыцыйны для беларускага кіно - калісьці ён пачынаўся ў "Дзікім паляваньні караля Стаха", але затым быў закінуты. Як некалі Сэрджыа Леонэ прыдумаў "спагеці-вестэрн" - італьянскія фільмы пра Амэрыку, так мне цяпер жадалася б нарадзіць новы нацыянальны жанр. Можа, містычныя гісторыі на аснове мінулага і беларускай літаратуры стануць новай фішкай "Беларусьфільма"?
Спадзяюся, карціна патрапіць у пракат, і не толькі расейскі. Гэта не будзе проста тупа ужастык, а фільм з падтэкстам, дзе будзе паказаны пэйзаж пасьля бітвы (паўстаньне Кастуся Каліноўскага), асаблівасьці гісторыі Беларусі, супярэчнасьці паміж рознымі пластамі грамадства. Па вялікім рахунку, гэта фільм аб нашай краіне, але, спадзяюся, дзякуючы жанру ён будзе цікавы ўсім.
- Назоў фільма - "Масакра" - з ангельскага перакладаецца як "кровапраліцьце, забойства, разьня". Як "Беларусьфільм" зь яго кансэрватыўнымі традыцыямі пагадзіўся на гэты назоў?
- Сцэнар быў прыняты, вось і ўсё. Слова "масакра", якое ёсьць у шматлікіх эўрапейскіх мовах, выкарыстоўваецца ў назове як метафара. Яно можа азначаць і крывавую бойню, і супрацьстаяньне. Такі назоў гучыць таямніча і прывабна. Хоць шматлікім я тлумачу, што "Масакра" - гэтае імя дзяўчыны (сьмяецца).
- З акцёрскім складам вы яшчэ вызначаецеся?
- Так. Але ў карціне абавязкова будуць Алег Гарбуз, Сьвятлана Зелянкоўская, Сяргей Журавель. Я жадаў запрасіць на адну з роляў Сяргея Міхалка, але пагаварыў зь яго прадусарам і зразумеў наколькі шчыльны ў яго канцэртны графік...
Ад Міхалка мне патрэбна была энергетыка. У галоўнага гэроя фільма графа-пярэваратня ўсярэдзіне сядзіць містычная зьвярыная сіла. Мне здаецца, у вачох Міхалка гэта ёсьць.
- Дзе будзе здымацца "Масакра"?
- У Шчучынскім раёне ёсьць стары палац у пасёлку Страўнік, які амаль захаваўся. У савецкі час там знаходзілася ракетная частка, але палац дагэтуль ахоўваецца, што і выратавала яго ад татальнага разбурэньня, якому падвяргаюцца ўсе старадаўнія сядзібы і асабнякі Беларусі. Яны фармальна ахоўваюцца дзяржавай, але ў рэальнасьці ляжаць у руінах, таму што мясцовае насельніцтва займаецца рабаваньнем і разбурэньнем.
Знайсьці гэтае мейсца было вельмі цяжка. Спачатку меркавалася, што фільм стане сумеснай беларуска-польска-расейскай прадукцыяй, і здымаць мы будзем у асноўным у Польшчы. Але, нажаль, фінансавы крызіс гэтыя ўсе распачынаньні забіў.
- Вы, як рэжысёр, самастойны ў прыняцьці рашэньняў на "Беларусьфільме"?
- Пакуль так. Пакуль што ў мяне не было праблем ні з "худсоветом", ні з кіраўніцтвам студыі. Адзіныя абмежаваньні, зь якімі я сутыкнуўся, - эканамічныя. Але яны існуюць заўсёды. З-за таго, што ў нас не будзе іншага фундатара, некаторыя задачы прыйдзецца вырашаць творчым спосабам, а не даражэйшым тэхналягічным.
- У 2006 годзе вы напісалі, што беларускае кіно знаходзіцца ў коме. На ваш погляд, яго стан з таго часу зьмяніўся?
- Яно зьмянілася ўжо таму, што на "Беларусьфільме" сталі здымаць Колбышаў, Канановіч і я. Да гэтага працаваць тут мы не маглі: нам не давяралі, лічылі пастаноўку нашых карцін непрымальнай. Таму мы працавалі за межамі Беларусі.
Зараз жа ў студыі новая палітыка - не ведаю, праўда, як доўга яна працягнецца і які будзе вынік нашых прац. Жадаю калегам посьпеху, яны здадуць фільмы раней за мяне: Колбышаў зьняў драму "Ваўкі", а Канановіч здымае эксцэнтрычную камэдыю "Дрэва".
Як бачыце, разам з маім фільмам выходзіць тры цалкам розных жанру. Так "Беларусьфільм" наогул можа прыйсьці да таго, каб перастаць быць "партызанфільмам" і атрымаць новую асобу.
- Для вас прынцыпова, каб фільм, які вы здымаеце, быў на беларускім матэрыяле?
- Каб быць цікавым за межамі краіны, трэба валодаць чымсьці асаблівым, і гэтае асаблівае трэба шукаць у сваёй культуры. Чаму тая ж "Акупацыя" зрабіла на Маскоўскім Кінафэсце фурор? Таму што для шматлікіх рускіх людзей было шокам тое, што яны ўбачылі. Ну не было на іх акупаванай зямлі тых супярэчлівых адносін падчас вайны, якія былі ў Беларусі, дзе палова тэрыторыі да 1939 гады з'яўлялася іншай краінай!
Пры гэтым погляд на падзеі падчас акупацыі ў нашым фільме не быў такім катэгарычным, як у заходніх украінцаў. Хоць, дарэчы, на фэсце альтэрнатыўнага кіно ў Львове галоўны прыз украінцы аддалі нам. Вось гэта паказчык. А рабіў бы я што-небудзь па Дастаеўскім, не ведаю, ці быў бы такі посьпех.
- Што, на ваш погляд, сёньня ўяўляе сабой Беларусь у культурным плане?
- Культурнае жыцьцё стала разрозьненым, сыйшло на асобныя астраўкі. Мастакі жывуць сваім жыцьцём, літаратары сваім... Няма агульнага культурнага поля, нейкага закісаньня. Калі ў 60-я гады, гады "адлігі", па аповядах старэйшых калегаў, мастакі, кампазытары, літаратары і кінарэжысёры знаходзіліся ў адной зьнітоўцы, то цяпер усе знаходзяцца ў сваіх партызанскіх атрадах...
Чамусьці не выпускаюць новых курсаў рэжысёраў, не з'яўляюцца новыя фэсты. А у гэты час у суседняй Польшчы праходзіць каля 70 кінафэстаў - аматарскага кіно, каталіцкага кіно, кіно, зьнятага на мабільнік...
Цяпер здымаць можа любы! Досыць узяць паў-аматарскую камэру, якой мы, дарэчы, зьнялі "Акупацыю". Дзякуючы лічбавым тэхналёгіям, кінапрацэс перастаў быць таталітарным.
У краіне няма жыцьця. Чаму так адбываецца, не ведаю. Можа, гэта асаблівасьці нацыянальнага характару, можа, асаблівасьці часу...
- Ваш нашумелы фільм "Акупацыя. Містэрыі" пачынаецца з фразы "беларусаў ужо няма"...
- Гэтая фраза была напісаная адмыслова, для правакацыі людзей, якія глядзелі гэты фільм. Пасьля прагляду яны выходзілі і абураліся: "Як гэта нас няма?!" Ну, раз вы аб гэтым задумаліся, то падумайце, што значыць для вас быць беларусам, якое ваша стаўленьне да свайго кіно, літаратуры, гісторыі, цяперашняму дню.
Гэтая фраза як удар бізуном. Яе ўспрымалі па-рознаму, некаторыя вырашылі, што так яно і ёсьць - беларусаў ужо няма.
- А вы як лічыце?
- Я пакідаю шматкроп'е. Часам мне здаецца, што беларусы яшчэ ёсьць, часам - што няма. Вось цяпер, калі мы робім беларускае кіно, мне здаецца, што беларусы ёсьць.
- Вам не шкада "Акупацыі"? Яе ні паглядзець, ні купіць нідзе нельга.
- Я бачыў, фільм прадаюць у "Падземцы" у Менску і на "Акрайцу" у Маскве. У кінатэатрах "Акупацыю", вядома, не пакажуць - у фільма забралі ліцэнзійнае пасьведчаньне.
- Як вы адчуваі сябе ў ролі рэжысёра, чый фільм забаранілі да паказу?
- Было дваістае пачуцьцё. З аднаго боку любая забарона - гэта дадатковая рэкляма фільму на міжнародных кінафэстах. Але з іншага боку, калі я сядзеў у Беларусі доўгія гады без працы, жадаў нешта зрабіць, і вось, нарэшце, зрабіў, але працу не прынялі, было непрыемна. Прыйшлося з'ехаць.
- Летась у Расеі выйшаў ваш апошні фільм "Розыгрыш", які атрымаў супярэчлівыя адзнакі. Вы самі засталіся ім задаволеныя?
- Гэтую карціну я занашу сабе ў актыў. Па-першае, фільм атрымаў шмат прызоў на расейскіх фэстах, быў прыстойны пракат. Па-другое, я папрацаваў на "Мосфільме", з добрымі расейскімі акцёрамі, такім прадусарам, як Павел Лунгін, зь яго групай - а гэта з пункта гледжаньня досьведу вялікі "плюс".
Акрамя таго, пасьля гэтага фільма да мяне памянялася стаўленьне. Калі ты здымаеш толькі фэставае кіно або, грубіянска кажучы, арт-хаўс, да цябе ставяцца як да маргінала, які ўсё жыцьцё толькі такімі фільмамі і будзе займацца. Я ж жадаю здымаць разнастайнае кіно і не замыкацца ў вызначаным вузкім жанры.
- Вы ўжо казалі, што ў вас у жыцьці быў пэрыяд беспрацоўя, калі вы сядзелі без грошай. А што трэба для таго, каб стаць пасьпяховым рэжысёрам?
- У пэрыяд беспрацоўя гукарэжысёр Уладзімер Галаўніцкі мне сказаў: "Галоўнае - быць верным сваёй прафэсіі". Вось і ўсё. Які б ня быў худы час, у сваёй прафэсіі трэба заставацца. Калі пачнеш кідацца, то нічога добрага ня выйдзе.
Прафэсія рэжысёра - гэта скокі. Сёньня ты зьбяжыш першы, а заўтра зусім не зьбяжыш. Трэба мець вялікае цярпеньне дачакацца сваёй гадзіны, але пры гэтым нешта рабіць, каб не згінуць у чаканьні - не запасьці ў апатыю, не сьпіцца, напрыклад.
Цяпер мне 37 гадоў, а гэта такі век, калі толькі пачынаеш разумець сябе ў ролі рэжысёра. Самае галоўнае для мяне зараз, каб была праца. Жадаецца, каб у нас з Колбышавым і Канановічам атрымаліся нашыя фільмы, і ў беларусаў вярнулася вера ў свой кінематограф. Калі ў нас будзе хоць бы 5 прыстойных рэжысёраў, то можна будзе выйсьці на эўрапэйскі ўзровень.
Руслан Гарбачоў, газэта "Салідарнасьць".
http://www.gazetaby.com/
